WRZODZIEJĄCE ZAPALENIE JELITA GRUBEGO (WZJG)- jest rozlanym, nieswoistym procesem zapalnym błony śluzowej odbytnicy lub odbytnicy i okrężnicy, prowadzącym w części przypadków do owrzodzeń. Najczęściej zmiany zapalne obejmują końcowy odcinek jelita grubego tj. odbytnicę oraz esicę i dotyczą tylko błony śluzowej jelita stanowiącą jego warstwę zewnętrzną. Pierwszymi i zarazem najczęstszymi objawami choroby są biegunka z domieszką krwi, śluzu lub ropy w kale, z towarzyszącym bólem brzucha oraz uczuciem parcia na stolec. W zapaleniu całej okrężnicy krwawienie jest znaczne, a liczba wypróżnień może dochodzić do 15-20 na dobę. Pacjenci ze zmianami ograniczonymi do odbytnicy mogą mieć prawidłowy rytm wypróżnień, a nawet zaparcia.
Jedynym objawem choroby jest wówczas krwawienie. Inne objawy to utrata apetytu, chudnięcie, gorączka i obrzęki, może występować niedokrwistość z niedoboru żelaza. Wrzodziejące zapalenie jelita grubego przebiega najczęściej w postaci ostrych rzutów przedzielonych okresami remisji. Przyczynami nawrotów są: stres, zmiany w sposobie odżywiania, leki przeciwbólowe (zwłaszcza niesteroidowe leki przeciwzapalne), zakażenia pokarmowe oraz infekcje innych narządów leczone antybiotykami.
Podstawowe badania diagnostyczne to morfologia, OB, CRP. Wykonuje się badania kału na obecność krwi oraz kalprotektyny (zwiększone w WZJG). Dodatkowo wykorzystuje się badanie RTG, kontrastowy wlew doodbytniczy, USG, tomografię, rezonans magnetyczny, endoskopię oraz badania histologiczne. Obraz uzyskany z dwóch ostatnich badań jest podstawowym kryterium do rozpoznawania choroby. Badanie pANCA i ASCA wykorzystuje się w różnicowaniu z chorobą Leśniowskiego i Crohna (pANCA częściej występuje u osób z WZJG, a ASCA z chorobą Leśniowskiego-Crohna). Rutynowo wykonuje się badania krwi, takie jak morfologię, OB, CRP oraz stężenie elektrolitów i frakcji białkowych. W celu dobrania odpowiedniej diety pomocne może być oznaczenie żelaza.
W przypadku leczenia sulfosalazyną (należącą do aminosalicylanów) występuje duże ryzyko niedoboru kwasu foliowego. Ze względu na występujące krwawienia pacjenci narażeni są na niedokrwistość. Często pojawiają się niedobory wapnia i witaminy D, a tym samym pacjenci znajdują się w grupie ryzyka osteoporozy. W wyniku interakcji z lekami mogą pojawiać się deficyty witamin A, E i K. W okresie biegunek może brakować miedzi, cynku i selenu. Czasami konieczna jest suplementacja cynku, który odgrywa duże znaczenie w redukowaniu stanu zapalnego i modulowaniu odpowiedzi immunologicznej.
Przestrzeganie odpowiedniej diety ma na celu ochronę i regenerację przewodu pokarmowego, uzupełnienie niedoborów pokarmowych oraz zmniejszenie ryzyka kolejnych rzutów. W przypadku rzutu choroby zawsze konsultuj się z lekarzem w celu podjęcia odpowiedniego leczenia. Pamiętaj, że zalecenia żywieniowe w okresie nasilenia choroby są zupełnie inne, niż w okresie remisji. Ogranicza się wszystkie pokarmy, które mogą drażnić śluzówkę jelita, pobudzając jego ruchy. Dieta powinna być łatwostrawna, z ograniczeniem tłuszczów i błonnika (z powodu upośledzonego trawienia i wchłaniania tłuszczów), wysokoenergetyczna i wysokobiałkowa. W ostrym stadium choroby zaleca się głównie leczenie żywieniowe drogą dojelitową. Po ustąpieniu ostrych objawów podaje się produkty naturalne, takie jak: słaba gorzka herbata, napar z rumianku, mięty, kleik ryżowy, kleik z kaszy manny, chudy rosół, gotowaną marchewkę (puree), gotowane jabłko, suchary, czerstwa bułka pszenna, ziemniaki puree oraz gotowane chude mięso.
Podstawowe zalecenia żywieniowe w okresie zaostrzenia:
o Spożywaj 5-7 małych posiłków w ciągu dnia. Jedz powoli i dokładnie przeżuwaj każdy kęs. Temperatura posiłków powinna być umiarkowana.
o Bardzo ważne jest spożywanie odpowiedniej ilości płynów, takich jak woda, rozcieńczone niesłodzone soki owocowe (poza jabłkowym, winogronowym i gruszkowym) i warzywne, słaba gorzka herbata i napar z czarnych suszonych jagód.
o Tymczasowo wyeliminuj z diety produkty o dużej zawartości błonnika pokarmowego: pełnoziarniste produkty zbożowe, nasiona roślin strączkowych, orzechy.
o W przypadku silnych dolegliwości biegunkowych możesz sięgnąć po takie produkty, jak niesłodzona galaretka z soku czarnych jagód oraz puree marchewkowe i stopniowo rozszerzać dietę o sucharki, białe pieczywo, biały ryż, lane kluski z mąki pszennej, gotowane na miękko jaja, puree ziemniaczane oraz gotowane i mielone chude mięso drobiowe, cielęce i chude ryby.
o Staraj się spożywać duże ilości warzyw i owoców w postaci gotowanej, zmiksowanej, zblendowanej, kremowej, sporadycznie w postaci świeżo wyiskanych soków (rozcieńczonych z wodą). Pozwoli to uzupełnić niedobory witamin i substancji mineralnych. Unikaj surowych warzyw i owoców, zwłaszcza zawierających pestki i ze skórką.
o Nie spożywaj alkoholu, mocnej kawy i herbaty, kakao oraz soków i napojów słodzonych.
o Unikaj cukru, miodu, słodyczy, ksylitolu i sorbitolu, gdyż produkty te mogą nasilać dolegliwości biegunkowe (ilości zależne są od indywidualnej tolerancji organizmu).
o Unikaj świeżego mleka, ale spożywaj przetwory mleczne, takie jak jogurt naturalny, kefir, maślanka i ser twarogowy, gdyż stanowią znakomite źródło wapnia i pełnowartościowego białka. Jeżeli po ich spożyciu odczuwasz dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego (wzdęcia, biegunka), to sięgnij po ich bezlaktozowe zamienniki.
Podstawowe zalecenia w okresie remisji:
o Unikaj stresu. Zadbaj o codzienny relaks i odpoczynek.
o Spożywaj 5-6 niezbyt obfitych posiłków. Zadbaj o ich regularność.
o Codziennie wypijaj 1,5-2l płynów. Szczególnie polecana jest woda mineralna.
o Unikaj potraw smażonych, duszenia z obsmażaniem i pieczenia na tłuszczu.
o Spisuj produkty, po których występują u Ciebie dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. Do niektórych produktów organizm musi się przyzwyczaić, a w przypadku innych może wystąpić nietolerancja przejściowa. Jeżeli jednak stale obserwujesz niekorzystne objawy po spożywaniu danego produktu, to musisz wyłączyć go z diety. Koniecznie poinformuj swojego dietetyka, na które produkty źle reagujesz.
o Produkty bogate w błonnik, jak pełnoziarniste produkty zbożowe, nasiona roślin strączkowych oraz surowe warzywa i owoce wprowadzaj do diety stopniowo, obserwując reakcje swojego organizmu. Wpływają one bardzo korzystnie na pracę jelit i mogą wydłużać okresy remisji. Rezygnacja z ich spożywania jest poważnym błędem. Szczególnie zalecane jest spożywanie błonnika rozpuszczalnego, zawartego między innymi w płatkach i otrębach owsianych oraz nasionach roślin strączkowych. Wykazuje on działanie przeciwbiegunkowe oraz sprzyja rozwojowi prawidłowej mikroflory jelit. Produkty bogate w błonnik, a zwłaszcza gruboziarniste pieczywo, musisz wyeliminować z diety w okresie zaostrzenia choroby, gdyż mają one działanie drażniące. Nie możesz ich także spożywać w przypadku zwężeń i stanów zapalnych przewodu pokarmowego.
o Warzywa i owoce spożywaj do każdego posiłku. Uzupełniają one niedobory witamin i składników mineralnych oraz pozytywnie wpływają na pracę jelit. Warzywa i owoce surowe, suszone i ze skórkami wprowadzaj do diety stopniowo.
o Mleko i jego przetwory stanowią ważny element diety, gdyż stanowią główne źródło wapnia. Jeżeli źle tolerujesz świeże mleko, to możesz zastąpić je przetworami mlecznymi, takimi jak kefir, jogurt i twaróg. Jeśli nawet one wywołują niepokojące objawy, to możesz mieć przejściową lub trwałą nietolerancję laktozy. W takim przypadku sięgnij po produkty bezlaktozowe. Należy zwrócić uwagę pacjenta na możliwość występowania u nich nietolerancji laktozy. Jej częstotliwość w okresie remisji jest podobna, jak u osób zdrowych, ale jej skutki mogą być znacznie poważniejsze. Mleko słodkie warto zastąpić przetworami mlecznymi. Jeżeli i one są słabo tolerowane, to konieczne jest sięgnięcie do produktów bezlaktozowych. Całkowita rezygnacja z tej grupy produktów jest niezalecana, ze względu na ryzyko niedoborów wapnia.
o Podaż białka powinna być zwiększona do 80-120g/dobę, w tym ponad połowa pochodzenia zwierzęcego. Warto zwrócić uwagę na podaż glutaminy, która warunkuje szczelność bariery jelitowej. Codziennie spożywaj pełnowartościowe białko pochodzące z chudego mięsa, ryb, jaj oraz produktów mlecznych. Polecane jest mięso z piersi indyka i kurczaka bez skóry, cielęcina, a w mniejszych ilościach chuda wołowina i schab.
o Spożycie tłuszczów powinno być ograniczone do około 40g na dobę, przy czym poziom ten może zostać zwiększony przy dobrej tolerancji. W przypadku występowania biegunek tłuszczowych warto sięgnąć po kwasy MCT (w oleju kokosowym). Korzystny wpływ na indukcję objawów choroby wykazuje zwiększone spożycie w diecie kwasów tłuszczowych z rodziny omega 3 (EPA i DHA). Kwasy te wykazują działanie przeciwzapalne, co ma duże znaczenie w żywieniu chorych z WZJG. Występują one przede wszystkim w tranie, olejach rybich, tłustych rybach morskich (makrela, tuńczyk, śledź, łosoś, halibut), algach. Kwasy omega-3 obecne są również w siemieniu lnianym i oleju z niego otrzymywanym, orzechach włoskich i oleju z tych orzechów. Ograniczyć należy spożycie kwasów tłuszczowych omega- 6, ze względu na ich prozapalne działanie. Należy też wykluczyć z diety główne źródła tłuszczów trans (margaryny twarde, gotowe wyroby cukiernicze, inne produkty zawierające tłuszcze utwardzane), smalec, łój i słoninę, a także znacząco ograniczyć spożycie tłustych gatunków mięsa.
o Ogranicz spożycie tłuszczu i bogatych weń produktów. Wyeliminuj tłuste gatunki mięsa, tłuste wędliny, tłuste sery. Sięgnij natomiast po ryby zawierające kwasy omega-3, takie jak wspomniane wyżej jak makrela, pstrąg, śledź i łosoś. Oleje roślinne, takie jak nierafinowany olej rzepakowy i lniany oraz oliwę z oliwek dodawaj do potraw bezpośrednio przed spożyciem. W umiarkowanych ilościach możesz także spożywać masło i śmietankę.
o Całkowicie wyeliminuj z diety dania typu fast-food oraz dania gotowe i wysokoprzetworzone.
o Stosuj przyprawy ziołowe, które wpływają korzystnie na pracę przewodu pokarmowego. Zaobserwowano, że kurkumina zawarta w kurkumie wspomaga terapię mesalazyną i wpływa na wydłużanie okresu remisji. Co prawda, dodając kurkumę do przygotowywanych dań należy jednocześnie dodać odrobinę czarnego, mielonego pieprzu dla lepszej przyswajalności kurkuminy, jednakże należy podkreślić aby ostre przyprawy stosować ostrożnie i wyeliminować je z diety w przypadku niekorzystnych reakcji ze strony przewodu pokarmowego. Unikaj octu i produktów marynowanych. Ogranicz spożycie soli, zwłaszcza w przypadku leczenia kortykosteroidami, ponieważ laki te wpływają na zatrzymywanie wody w organizmie, a sól dodatkowo potęguje ten proces.
o Przywiązuj szczególną wagę do higieny żywności. Spożywaj tylko świeże posiłki. Myj dokładnie owoce i warzywa. Nie spożywaj produktów pochodzących z niepewnych źródeł. Wyeliminuj dania zawierające surowe mięso i ryby, w tym sushi.
o Zachowaj umiar w spożywaniu kawy naturalnej, kakao i mocnej herbaty. Unikaj alkoholu i napojów gazowanych. Jeżeli po spożyciu tych napojów wystąpiły dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, to całkowicie wyeliminuj je z diety.
o Unikaj spożywania cukru i zawierających go produktów, w tym słodzonych soków i napojów. Jego wysokie spożycie prowadzi do zwiększenia przepuszczalności jelita i zmian we florze bakteryjnej. Tym samym zwiększa ryzyko wystąpienia rzutu choroby. Nie spożywaj także gotowych wyrobów cukierniczych, które zazwyczaj zawierają w swoim składzie bardzo szkodliwe tłuszcze utwardzane. W miejsce cukru możesz stosować słodziki, jak acesulfam lub sacharyna. Niezalecane są natomiast takie produkty, jak fruktoza, ksylitol oraz sorbitol, gdyż wzmagają one fermentację jelitową.
o Warto zwrócić uwagę na podaż glutaminy, która warunkuje szczelność bariery jelitowej. Glutamina jest aminokwasem będącym czynnikiem immunomodulującym, mającym wpływ na poprawę stanu zdrowia chorego. Stanowi źródło energii dla komórek szybko odnawiających się, takich jak nabłonek przewodu pokarmowego (tutaj jest źródłem energii dla kolonocytów). Aminokwas ten występuje w mięsie wołowym oraz drobiowym, rybach, jajach, produktach mleczarskich, a także warzywach i owocach.