UCHYŁKOWATOŚĆ JELITA GRUBEGO- uchyłki jelita powstają w wyniku zagłębienia błony śluzowej jelita w warstwę mięśniową co prowadzi do uwypuklenia błony śluzowej na zewnątrz jelita. Tworzą się wówczas swoistego rodzaju kieszonki, w których może zatrzymywać się treść pokarmowa. Do tworzenia się uchyłków najczęściej dochodzi w esicy i zstępującej, lewej części okrężnicy.
Częstość występowania uchyłków jelita grubego zwiększa się wraz z wiekiem, co spowodowane jest głównie spowolnieniem perystaltyki jelit. Do najczęstszych przyczyn tworzenia się uchyłków zalicza się przede wszystkim:
niewłaściwe odżywianie będące przyczyną powstania częstych zaparć (zbyt mała ilość błonnika, głównie frakcji nierozpuszczalnej w pożywieniu),
brak aktywności fizycznej (spacer, rower, basen),
słabość warstwy mięśniowej ścian przewodu pokarmowego (utrata elastyczności, wiotczenie), związane głównie z postępującym wiekiem i następującymi wówczas zmianami fizjologicznymi i anatomicznymi,
otyłość,
przewlekły stres.
Należy podkreślić, że wymienione powyżej dwa pierwsze czynniki (niedobór błonnika w diecie i niska/brak aktywności fizycznej w ciągu dnia) mają nadrzędny wpływ na rozwój choroby. Są one przyczyną zwolnienia pasażu treści pokarmowej w jelicie oraz tworzenia się, trudnego do wydalenia, stolca o twardej, zbitej konsystencji. W efekcie tego dochodzi do nadmiernych skurczów okrężnicy i wzrostu ciśnienia wewnątrz światła jelita. Esica jest odcinkiem okrężnicy o najmniejszej średnicy, stąd obecność w niej największej ilości uchyłków. Jeżeli w świetle jelita znajduje się duża objętość miękkiego kału (z dużą zawartością błonnika) to ciśnienie, konieczne do jego przepchnięcia, jest niskie. Kiedy zaś w diecie brakuje błonnika, kał staje się twardy, zbity i ma mniejszą objętość, co wymaga wytworzenia znacznie większych ciśnień do jego wydalenia. W konsekwencji tego powstają uchyłki. Aktywność fizyczna z kolei pozytywnie wpływa na tłocznie brzuszną, przyśpiesza pasaż jelitowy, zapobiegając tym samym odkładaniu się treści jelitowej w zagłębieniach błony śluzowej jelit i wpływa na częstsze oddawanie stolca, co działa prewencyjnie w rozwoju choroby uchyłkowatej jelit.
Uchyłkowatość najczęściej pozostaje niezauważona przez osoby, ponieważ u większości pacjentów, odcinki jelita zajęte uchyłkowatością nie dają żadnych dolegliwości i są wykrywane całkiem przypadkowo, przy okazji wykonywania badań diagnostycznych z powodu innych problemów zdrowotnych. Jest to tzw. uchyłkowatość bezobjawowa. Czasami jednak pojawiają się dolegliwości w postaci: nieokreślonych bólów brzucha, uczucia pełności, wzdęć, zaburzeń wypróżniania (biegunka lub zaparcie stolca), niekiedy krótkotrwałych epizodów zatrzymania wiatrów i stolca, których wystąpienie sygnalizuje objawową chorobę uchyłkowatą jelit. W przypadku zaś wystąpienia jej powikłań, objawy mogą być znacznie poważniejsze. Do najczęstszych powikłań choroby uchyłkowatej jelita grubego należą: krwawienie do światła przewodu pokarmowego oraz zmiany zapalne w jelicie. Zapalenie uchyłków przebiega najczęściej z podwyższeniem temperatury ciała i silnymi dolegliwościami bólowymi, głównie w lewej, dolnej części jamy brzusznej. Stan zapalny może rozprzestrzenić się na okoliczne tkanki, przyczyniając się do powstania innych groźnych powikłań. Ostry stan zapalny uchyłka może spowodować jego perforację (pęknięcie). W takim przypadku skażona treść jelitowa przedostaje się do jamy brzusznej, powodując rozlane, ropne lub kałowe zapalenie otrzewnej. Nierzadko dochodzi również do powstawania ropnia w jamie brzusznej. Na skutek stanu zapalnego w miejscu obecności zmienionego uchyłka może formować się też guz zapalny zwężający światło jelita. Taki stan daje obraz niedrożności przewodu pokarmowego. Stany te mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia i życia pacjenta.
W związku z powyższym dieta w uchyłkowatości jelita grubego jest uzależniona od objawów towarzyszących temu schorzeniu:
W przypadku, gdy nie występują stany zapalne uchyłków stosuje się dietę wysokoresztkową z dużą ilością błonnika, który mechanicznie pobudza pracę jelit,
W przypadku, gdy pojawiają się stany zapalne uchyłków, występują zaparcia i bóle brzucha, w stolcu pojawia się krew należy stosować dietę łatwo strawną z ograniczeniem błonnika w postaci surowej.
Podstawowe zalecenia żywieniowe:
W uchyłkowatości bezobjawowej/objawy nieliczne wskazane jest stosowanie diety bogatobłonnikowej. Dieta bogatokoresztkowa oznacza spożywanie ok. 40 – 60g błonnika dziennie. W diecie należy zwiększyć szczególnie ilość nierozpuszczalnej frakcji błonnika, występującej w pełnoziarnistych produktach zbożowych, warzywach i owocach. Duża ilość błonnika w diecie, dzięki jego zdolności do absorbowania wody, przyczynia się do zwiększenia objętości stolca, zmiękczenia jego konsystencji a poprzez mechaniczne drażnienie – do pobudzenia jelita do pracy,
W przypadku osób spożywających dotychczasowo niewielkie ilości błonnika pokarmowego, jego zwiększenie powinno odbywać się stopniowo a ilość powinna być dostosowana do indywidualnej tolerancji pacjenta. Jest to konieczne, w celu uniknięcia dokuczliwych wzdęć i nadmiernego gromadzenia się gazów w jelitach. Należy jednak pamiętać, że, aby dieta przyniosła oczekiwany skutek, jego dzienne spożycie nie powinno być niższe niż 25g/d,
Dobrym źródłem błonnika nierozpuszczalnego są: otręby pszenne, mielone siemię lniane, pieczywo razowe z mąki z pełnego przemiału, grube kasze, nie oczyszczony ryż (brązowy, dziki), makarony z mąki razowej, surowe warzywa i owoce ze skórką, owoce suszone po namoczeniu (śliwki, morele, figi, rodzynki), kiszona kapusta a także orzechy (głównie włoskie i laskowe) oraz migdały (najlepiej w postaci zmielonej lub dobrze rozdrobnione),
Aby błonnik zadziałał w sposób właściwy, należy pamiętać o wypijaniu odpowiedniej ilości płynów (co najmniej 2,5-3 litry dziennie). Mogą to być: wody mineralne, woda ze świeżo wyciśniętym sokiem z cytryny/limonki, przegotowana woda z miodem, herbatki ziołowe (z rumianku, melisy, lipy, hibiskusa, mięty), soki owocowe i warzywne świeżo wyciśnięte, sok z kiszonej kapusty, fermentowane napoje mleczne (kefir, maślanka, jogurt naturalny), esencjonalne buliony domowe, rosoły. Dobre działanie na pozbycie zalegających mas kałowych wykazują również napary z babki płesznik. Przy zbyt małej ilości wypijanych płynów, zwiększona ilość błonnika w diecie może nasilić występowanie zaparć, jeszcze bardziej utrudniając wypróżnianie,
W przypadku występowania wzdęć należy ograniczyć spożycie produktów i potraw sprzyjających ich powstawaniu, takich jak: warzywa kapustne (kalafior, brokuły, brukselka), czosnek, cebula, pory, nasiona roślin strączkowych (fasola, groch, soczewica, ciecierzyca, soja) oraz piwa i napojów gazowanych,
Unikać należy produktów wysoko przetworzonych oraz obfitujących w sztuczne barwniki i konserwanty,
Posiłki należy spożywać regularnie, w spokojnej atmosferze, bez pośpiechu,
Należy pamiętać o codziennej aktywności fizycznej (4x po 45-60 min.): spacer, biegi, pływanie, marszobiegi, zajęcia fitness,
Należy dbać o regularne wypróżnienia. Nie należy powstrzymywać oddawania stolca i gazów, wypróżniać powinno się w chwili odczuwania parcia na stolec,
Wskazane jest zaprzestanie palenia (palenie pogarsza stan zapalny uchyłków), unikanie napojów gazowanych, (drażnią jelita) oraz ograniczenie spożycia alkoholu,
Należy unikać produktów i potraw tłustych, smażonych na głębokim oleju, grillowanych w sposób tradycyjny. Zaleca się przyrządzanie potraw poprzez gotowanie w wodzie/na parze, duszenie bez obsmażania, pieczenie w rękawie, pergaminie.
ZALECENIA W OKRESIE WZMOŻONYCH DOLEGLIWOŚCI BÓLOWYCH:
W okresie występowania dolegliwości bólowych należy stosować dietę łatwo strawną, niskobłonnikową. Potrawy należy sporządzać metodą gotowania w wodzie lub na parze, duszenia, pieczenia w folii, rękawie lub pergaminie,
Należy ograniczyć ilość błonnika surowego w diecie. Można to osiągnąć poprzez:
a) obieranie warzyw i owoców ze skórki; przecieranie lub wyciskanie soków z owoców zawierających drobne pestki, obieranie pomidorów ze skórki i usuwanie z nich pestek, sporządzanie z owoców deserów w postaci musów, serwowanie zup typu krem,
b) stosowanie warzyw gotowanych i rozdrobnionych,
c) stosowanie drobnych kasz (grysik, jaglana, manna, drobne kasze jęczmienne) zamiast grubych (gryczana, gruba jęczmienna),
d) stosowanie jasnego pieczywa (w ograniczonej ilości graham),
e) wykluczenie z diety pieczywa i ciast z ziarnami maku, sezamu, nasion oraz z dodatkiem orzechów.
Należy jednocześnie zaznaczyć, że nie należy unikać spożycia błonnika w codziennej diecie, ponieważ wpływa on na przyśpieszenie perystaltyki przewodu pokarmowego i zmniejsza ryzyko zagłębiania się resztek pokarmu w zmienionych chorobowo uchyłkach jelita, co może wzmagać objawy. Jeśli u pacjenta dolegliwości związane z chorobą nie pojawiają się, dieta pacjenta powinna zawierać prawidłową ilość błonnika, a nawet być bogatobłonnikowa aby nie zwiększać kumulacji resztek pokarmu w jelicie i indukować rozwój choroby. Dlatego zaleca się np., blendowanie/przecieranie owoców jagodowych (malin, jagód, truskawek, borówek) mających drobno pestki a następnie powstały mus należy dodatkowo przetrzeć przez sitko w celu usunięcia pozostałych pestek (należy spożyć wyłącznie pozostały przesącz).
Z diety należy wyłączyć pokarmy powodujące wzdęcia: suche nasiona roślin strączkowych (fasola, groch, soczewica, ciecierzyca, soja), bób, kapusta, kalafiory, brokuły, cebula, pory, czereśnie, gruszki, śliwki surowe,
Należy unikać potraw o działaniu zapierającym: potrawy z ryżu białego i mąki ziemniaczanej, takie jak risotta, kisiele owocowe i mleczne w dużej ilości, kluski, kopytka, gorzka czekolada, banany i ściągającym: napoje garbnikowe (gorzka mocna herbata, kakao na wodzie, czerwone wino wytrawne, napar z suszonych czarnych jagód),
Łagodząco na błonę śluzową jelit działają płyny osłaniające takie jak: napar z rumianku, lipy, hibiskusa, odwar lub napar z siemienia lnianego,
Korzystne w przypadku zaparć jest stosowanie:
a) fermentowanych przetworów mlecznych (jogurty naturalne, kefiry, maślanki, zsiadłe mleko), zawierających bakterie probiotyczne,
b) soków/kompotów owocowych obfitujących w fruktozę i sorbitol (szczególnie jabłkowy, gruszkowy, śliwkowy, winogronowy) oraz soków warzywnych (z marchwi, selera, buraków, pomidorów, z kiszonej kapusty),
c) esencjonalnych bulionów i rosołów, wody przegotowanej z miodem, wypijanej na czczo,
d) namoczonych, zmiksowanych i przetartych śliwek suszonych, soku lub kompotu przetartego ze śliwek,
e) wypicie łyżki oliwy, oleju rzepakowego, spożycie łyżki margaryny roślinnej.
ZALECENIA W STANACH ZAPALNYCH UCHYŁKÓW:
W stanach zapalnych uchyłków lub, kiedy pojawia się krew w stolcu, należy powstrzymać się od spożywania pokarmów i przez 2 – 3 dni przyjmować jedynie płyny obojętne lub osłaniające jelito takie, jak: niegazowana woda mineralna, gorzka herbata, napar z rumianku lub mięty, napar lub odwar z siemienia lnianego,
Jeśli objawy ulegną złagodzeniu, można rozpocząć rozszerzanie diety, zaczynając od kleiku na wodzie, najlepiej z grysiku (ma działanie obojętne na przewód pokarmowy) lub na wywarze z warzyw, następnie z dodatkiem niewielkiej ilości masła, cukru, ewentualnie chudego mleka oraz sucharków, biszkoptów czy chrupek kukurydzianych,
W miarę ustępowania objawów dietę należy modyfikować o dodatek białego pieczywa, twarogu, jogurtu naturalnego, musu jabłkowego, marchewki puree, ziemniaków puree, chudego rosołu, kompotów przetartych, kisielu, galaretki, gotowanego mielonego mięsa, soków owocowych i warzywnych, stopniowo dochodząc do pełnej diety łatwo strawnej.