ŻYWIENIE W ENDOMETRIOZIE

Endometrioza to zapalna choroba estrogenozależna w przebiegu której błona śluzowa macicy migruje poza miejsce jej prawidłowego występowania. Wyróżnia się cztery stadia endometriozy: I, II, III, IV, gdzie I odpowiada łagodnej postaci choroby a IV świadczy o ciężkim jej przebiegu. Najwyższemu stopniu choroby towarzyszy występowanie zrostów w obrębie miednicy i zniekształceń w jej anatomii. W zależności od umiejscowienia ogniska choroby, endometriozę można podzielić na: otrzewnową, jajnikową i głęboko naciekającą.

Najczęstszymi objawami endometriozy są: bóle brzucha poprzedzające menstruację, silne bóle w okresie menstruacji, obfite jak również nieregularne miesiączki, bóle w okolicy krzyżowej kręgosłupa, bóle jelit, bóle pęcherza, biegunka i/lub zaparcia. Poza wymienionymi mogą pojawić się również: problemy z gospodarką cukrową (hipoglikemia, insulinooporność), odczucia niepokoju, objawy ze strony przewodu pokarmowego (wzdęcia, nudności, wymioty), krwawienia z odbytu, pogorszenie jakości snu. Endometrioza wiąże się również z występowaniem ryzyka rozwoju innych chorób jak: niedoczynność tarczycy, insulinooporność, hipoglikemia reaktywna, zespół policystycznych jajników (PCOS) czy zespół jelita drażliwego (ZJD).

Wśród przyczyn endometriozy najczęściej wymienia się:

- stosowanie doustnych środków antykoncepcyjnych,

- krótkie cykle miesiączkowe i wczesne wystąpienie pierwszej miesiączki,

- niedoczynność tarczycy i inne choroby o podłożu autoimmunologicznym,

- długotrwałe stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych,

- dysbioza jelitowa,

- alergie pokarmowe.

W leczeniu endometriozy stosuje się laparoskopię, farmakoterapię hormonalną i niesteroidowe leki przeciwzapalne.

W przebiegu endometriozy warto zwrócić uwagę na wpływ mikrobioty dróg rodnych kobiety. Endometrium zdrowych kobiet zdominowanej jest przez pozytywnie działające bakterie kwasu mlekowego z rodzaju Lactobacillus. Z kolei u pacjentek z endometriozą liczebność bakterii z tego rodzaju jest znacznie zmniejszona. Modulowanie mikrobioty dokonuje się przez podawanie probiotyków (Lactobacillus), prebiotyków (frukto-i oligogalaktosacharydy występujące m.in. w cebuli, czosnku, brokułach, burakach, cykorii, szparagach, nasionach roślin strączkowych) i krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych, gł. kwasu masłowego (w formie jego soli-maślanu sodu). U pacjentek z endometriozą i współwystępującym zespołem jelita drażliwego (ZJD) lub SIBO (przerostem mikroorganizmów w dystalnym odcinku jelita cienkiego) zastosowanie mają szczepy o udowodnionej skuteczności w przebiegu ZJD: Bifidobacterium infantis 35624, Bifidobacterium longum W11, Bifidobacterium NCIMB 8809 i BIF53, Lactobacillus plantarum 299 V.

Kobiety z endometriozą powinny zwrócić uwagę na prawidłowy sposób żywienia, z uwzględnieniem składników mających dobry wpływ na zmniejszenie postępu choroby. Dieta osoby z endometriozą powinna być przede wszystkim pełnowartościowa, zbilansowana pod kątem zawartości makro- i mikroelementów oraz witamin, co ma na celu nie tylko wspomaganie leczenia, ale i również syntezę hormonów ważnych w cyklu owulacyjnym. Ponadto plan żywieniowy powinien być dostosowany indywidualnie do pacjentki, z uwzględnieniem aktualnej masy ciała, wieku, badań laboratoryjnych, współwystępujących chorób i niedoborów pokarmowych.

Najważniejsze zalecenia dla kobiet z endometriozą:

• Posiłki powinny być spożywane w regularnych odstępach czasu, a ostatni posiłek należy spożyć 3-4 godz. przed snem.

• W codziennej diecie ważne jest, aby białko stanowiło 10-15%, a nawet do 20% całkowitego zapotrzebowania energetycznego. Białko to powinno być przede wszystkim pełnowartościowe, ponieważ jest ono wykorzystywane do syntezy hormonów. Do dobrych źródeł tego białka zalicza się: mięso (chudy kurczak, indyk, cielęcina, jagnięcina, królik), ryby chude (pstrąg, dorsz, szczupak, sandacz) i tłuste (makrela, tuńczyk, łosoś, śledź, sardynki, halibut) polecane min. 2 razy w tygodniu, po 150 g dla 1 porcji (z czego jedną z nich powinna być ryba tłusta z racji sporej zawartości wielonienasyconych kwasów z grupy Ω-3 mających działanie przeciwzapalne) oraz jaja. Źródłem tego rodzaju białka jest również mleko i jego produkty, jak: kefir, maślanka, jogurt naturalny i typu skyr, zsiadłe mleko, sery białe chude i półtłuste, serki wiejski czy grani. Spożycie mleka oraz nabiału jest indywidualną kwestią każdego organizmu, więc w przypadku braku możliwości ich spożycia- należy zastąpić bezlaktozowymi zamiennikami. Sery żółte czy sery pleśniowe powinny być spożywane w ograniczonej ilości z racji sporej zawartości w ich tłuszczów nasyconych mających niekorzystny wpływ na zdrowie. Źródłem białka są także produkty pochodzenia roślinnego: nasiona roślin strączkowych (fasola, groch, soczewica, ciecierzyca) i orzechy.

• Udział tłuszczów w dziennej diecie powinien wynosić 25-30%. Spośród tłuszczów nadrzędną rolę odgrywa spożywanie produktów będących dobrym źródłem kwasów tłuszczowych z grupy Ω-3. Występują one głównie w: oleju z wątroby rekina, tranie, tłustych rybach morskich (tuńczyk, łosoś, makrela, śledź, węgorz), oleju lnianym i siemieniu lnianym, orzechach włoskich i oleju z nich otrzymywanym a także olejach rzepakowym i sojowym. Kwasy te działają przeciwzapalnie oraz hamują lipogenezę, co ma znaczenie w utrzymaniu prawidłowej masy ciała. Poza tymi produktami, innym zalecanym rodzajem tłuszczów może być oliwa z oliwek, olej słonecznikowy, olej z czarnuszki, olej z ogórecznika i wiesiołka, awokado a także olej z awokado. Źródłem tłuszczów są także orzechy (niesolone i niekarmelizowane): włoskie, laskowe, pecan, brazylijskie, piniowe i migdały, a także pestki dyni i nasiona (słonecznika, siemienia lnianego, czarnuszki, sezamu). Z kolei należy unikać spożycia tłuszczów nasyconych i izomerów trans nienasyconych kwasów tłuszczowych, ponieważ wykazują działanie prozapalne, sprzyjają nadmiernemu gromadzeniu tkanki tłuszczowej. Należy wystrzegać się spożycia masła w nadmiernych ilościach, smalcu, słoniny, słonych przekąsek (chipsy, paluszki, krakersy), twardych margaryn kostkowych, gotowych dań obiadowych, pieczywa cukierniczego (ciasta, wafle, ciasteczka ze słodkimi masami, torty, pączki), gotowych dań obiadowych, fast-foodów.

• Węglowodany powinny stanowić ponad 50%dziennego zapotrzebowania na energię. W przebiegu endometriozy należy wybierać produkty o niskim indeksie glikemicznym, z pełnego przemiału, zawierające węglowodany złożone, dużą ilość soli mineralnych, witamin i błonnika pokarmowego. Pośród najbardziej zalecanych są: płatki (owsiane górskie, orkiszowe, jaglane, gryczane, otręby owsiane i pszenne), pieczywo z mąki pełnoziarnistej (pieczywo żytnie razowe, gryczane, orkiszowe), kasze (pęczak, gryczana, jaglana, owsiana, orkiszowa), ryż brązowy lub dziki, komosa ryżowa oraz makaron pełnoziarnisty. Źródłem węglowodanów są także owoce i warzywa. Najlepiej spożywać je w postaci świeżej (w całości, jako surówki czy sałatki) lub lekko podgotowanej/al dente. Z owoców najbardziej preferowane są owoce jagodowe świeże lub mrożone (maliny, truskawki, jagody, jeżyny, porzeczki, poziomki, borówki), cytrusy, w tym pomarańcze, grejfruty (uwaga na interakcję z lekami!; owoce te należy spożywać z minimum 4-godzinnym odstępem od zażycia leków), mandarynki, kiwi, brzoskwinie, nektarynki, morele, jabłka, banany (jak najmniej dojrzałe). Z warzyw zaleca się większość, np. pomidor, papryka, ogórek, rzodkiewka, zielona sałata (każdy rodzaj), brokuł, kalafior, fasolka szparagowa, szpinak, jarmuż, brukselka, zielony groszek, kalarepa, cukinia, bakłażan, marchew, pietruszka, seler, por, cebula, czosnek, bataty, ziemniaki (z wody) a także nasiona roślin strączkowych. Nie zaleca się spożywania owoców konserwowych (w puszkach) w związku z częstą zawartością w nich syropu glukozowo-fruktozowego.

• Należy unikać/ograniczyć podaż łatwoprzyswajalnych węglowodanów występujących w produktach otrzymywanych z mąki pszennej (pieczywo, makarony, ciasta) oraz słodkich wyrobów cukierniczo-piekarniczych (pączki, drożdżówki, ciasta), kupnych słodyczy, dżemów, marmolad czy produktów bogatych w syrop glukozowo-fruktozowy.

• Zaleca się zwiększenie spożycia produktów będących źródłem błonnika (ok. 25-40 g/d- o ile nie ma ku temu zdrowotnych przeciwwskazań): pełnoziarniste produkty zbożowe, warzywa (marchew, pietruszka, pomidor, papryka, sałata, ogórek, cukinia, seler, dynia), rośliny strączkowe (fasola, groch, ciecierzyca, soczewica, soja), owoce (poziomki, jagody, maliny, porzeczki, truskawki, agrest, jabłka, mandarynki, grejfruty, pomarańcze, kiwi), orzechy, pestki dyni, orzechy: laskowe i włoskie, migdały.

• Codzienna dieta powinna dostarczać płynów w postaci naturalnych wód mineralnych (jako dodatek można stosować sok z cytryny, limonki, pomarańczy, świeże listki mięty), herbat owocowych (bez cukru), herbat ziołowych (lipa, pokrzywa, rumianek, nagietek, czystek, mięta, mniszek lekarski), herbaty zielonej, herbaty czarnej, kawy. W jadłospisie można również uwzględnić kawę zbożową i kakao.

• Jadłospis można urozmaicić różnymi napojami roślinnymi niecukrowanymi i najlepiej wzbogaconymi w wapń, witaminę D i B₁₂ (np. owsiane, kokosowe, migdałowe, ryżowe). Napoje te można pić solo, wykorzystać do kawy (specjalne dla baristów), zrobienia owsianki, kakao, koktajlu, smoothie, budyniu czy nawet naleśników.

• Należy unikać picia słodkich napojów gazowanych typu cola, smakowych wód, napojów owocowych kartonowych, energetyków a także alkoholu.

• Do przyprawiana dań warto używać świeżych/suszonych ziół: bazylia, oregano, tymianek, rozmaryn, zioła prowansalskie, pietruszka, koperek, szczypiorek, lubczyk, ograniczając tym samym ilość spożytej soli do 5g/d (włączając sól występująca w wielu kupnych produktach).

• Warto także używać przypraw mających działanie przeciwzapalne, jak kurkuma (z dodatkiem szczypty czarnego mielonego pieprzu w celu lepszej przyswajalności kurkuminy), imbir, cynamon, kakao, goździki.

• Do smażenia na niewielkiej ilości tłuszczu zaleca się olej rzepakowy i oliwę. Z kolei do sałatek czy innych dań na chłodno, poza wspomnianą oliwą czy olejem rzepakowym, warto dodawać oleje mające zastosowanie wyłącznie na zimno: lniany, słonecznikowy, sezamowy, sojowy, z ogórecznika, z czarnuszki, z awokado, z różnych pestek i nasion (np. pestek winogron, dyni, czarnuszki), oleje tłoczone z orzechów (np. włoskich). Są one źródłem wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, w tym gł. kwasów omega-3 mających działanie przeciwzapalne i antyoksydacyjne. Pewnym źródłem tłuszczu jest również awokado (jako dodatek do smoothie, koktajli, pasta na pieczywo/quacamole).

• Zaleca się przyrządzanie potraw poprzez gotowanie w wodzie/na parze, duszenie bez obsmażania, pieczenie w rękawie, pergaminie, folii, grillowanie na patelni. Należy ograniczyć panierowanie potraw w bułce/mące i jaju, smażenie na głębokim tłuszczu, kilkakrotnie odsmażanie posiłku, grillowanie w sposób tradycyjny.

• Warto także dbać o aktywność fizyczną, która powinna być dostosowana do indywidualnych możliwości – wskazane jest uprawianie sportu minimum 150-300 min tygodniowo – np. jazda na rowerze, pływanie, szybki spacer z kijkami, basen, bieganie, trening siłowy.

• U kobiet z endometriozą występuje ryzyko niedoborów pokarmowych, szczególnie witaminy D, witamin z grupy B, a także wapnia, żelaza, jodu, cynku i selenu:

  
  

  • źródłem wapnia są: mleko i jego przetwory, mięso, ryby, jaja, sezam, mak, brokuł, nasiona roślin strączkowych,

  • jod występuje przede wszystkim w rybach (gł. dorsz i halibut), owocach morza, soli kuchennej (nie należy dziennie przekraczać 5 g), otrębach pszennych i wodzie wzbogaconej w jod,

  • pełnowartościowe żelazo obecne jest w produktach odzwierzęcych- chudym mięsie czerwonym (wieprzowe, wołowe), podrobach (gł. wątróbka), mięsie drobiowym (kurczak, indyk), wędlinach, rybach, jajkach. Do roślinnych produktów bogatych w ten pierwiastek zaliczyć możemy: natkę pietruszki, nasiona roślin strączkowych (soczewica, ciecierzyca), pełnoziarniste produkty zbożowe (pieczywo razowe, ciemne makarony oraz ryż, kasze), pestki dyni, pistacje, nasiona lnu. Pierwiastek ten jest szybciej absorbowany w obecności witaminy C (źródła: owoce dzikiej róży, czarna porzeczka, aronia, maliny, truskawki, kiwi, owoce cytrusowe, natka pietruszki, papryka czerwona, brokuł, brukselka, zielony groszek, kiszonki),

  • selen występuje w sporych ilościach w orzechach brazylijskich, rybach (dorsz, halibut, tuńczyk), skorupiakach, czosnku, grzybach, jajach,

  • cennym źródłem cynku: są sery podpuszczkowe, jaja, pełnoziarniste pieczywo, chude mięso, kasza gryczana, pestki dyni,

  • największe ilości witaminy D można czerpać z promieni słonecznych podczas syntezy skórnej w okresie wiosenno-letnim. Z produktów żywnościowych witamina występuje w: maśle, mleku, nabiale, tłustych rybach morskich (łosoś, makrela, śledzie, halibut, tuńczyk), tranie i olejach rybich, jajach oraz żywności wzbogaconej w tą witaminę,

  • witaminy z grup B powszechnie występują w produktach zbożowych w pełnego przemiału (pieczywo razowe, kasze, ciemny ryż, płatki zbożowe), mleku i chudym nabiale, rybach, mięsie (chude porcje mięsa wołowego, drób, królik), jajach, orzechach, migdałach, pestkach i nasionach.

• W przebiegu endometriozy zastosowanie mają również zioła, takie jak: krwawnik pospolity, niepokalanek pospolity, wiesiołek dwuletni, mniszek lekarski, dzięgiel chiński, a także przyprawy: oregano, lubczyk, estragon, koper, kolendra. Większość z nich ma działanie przeciwzapalne, wpływa na zmniejszenie poziomu prolaktyny i produkcji estrogenów z równoczesnym podniesieniem stężenia progesteronu. Ponadto wpływają na złagodzenie dolegliwości bólowych, działają rozkurczowo, obniżają napięcie macicy, poprawiają pracę przewodu pokarmowego. Należy zaznaczyć, że przyjmowanie tych ziół powinno zostać skonsultowane z lekarzem prowadzącym, ponieważ wiele z nich wchodzi w interakcje nie tylko ze sobą, ale i również jedzeniem czy lekami jakie pacjent przyjmuje! Nie należy także pić herbat ziołowych/spożywać dużej ilośc ziół razem z przyjmowanymi lekami (należy pozostawić minimum 2 godz. odstęp!).