Dieta po przeszczepie nerki

Przeszczep nerki jest jedną z form leczenia nerkozastępczego u osób z powikłaną przewlekłą niewydolnością nerek. Często w pierwszym roku po przeszczepie dochodzi u pacjenta do nadmiernego przyrostu masy ciała, wynikającego zarówno z większego apetytu czy zastosowania leków immunosupresyjnych i kortykosteroidów, mających także niekorzystny wpływ na metabolizm glukozy oraz lipidów.

Stąd też częstym powikłaniem tego jest nadwaga lub otyłość u osób po przeszczepie, czemu współtowarzyszyć mogą takie zaburzenia czy schorzenia jak cukrzyca, dyslipidemie (gł. wzrost poziomu cholesterolu całkowitego i frakcji złego cholesterolu LDL), nadciśnienie tętnicze krwi i inne choroby układu sercowo-naczyniowego, osteoporoza, anemia, zaburzenie gospodarki mineralnej, niedobory witamin i składników mineralnych (gł. wapnia, magnezu, żelaza, witaminy D3). Wiele z nich pojawia się w krótkim czasie po transplantacji, stąd tak ważne jest regularne wykonywanie badań laboratoryjnych, sprawdzanie poziomów żelaza, wapnia czy witaminy D w organizmie a także stosowanie odpowiednich zasad żywienia.

W pierwszych 4 czterech tygodniach po przeszczepie zapotrzebowanie na kilokalorie zazwyczaj jest wyższe w związku z przebytym zabiegiem, dawką przyjmowanych leków immunosupresyjnych, częstymi zakażeniami a także ryzykiem odrzucenia przeszczepu. Po upływie czterech tygodni zapotrzebowanie energetyczne pacjenta powinno być ustalone indywidualnie, na takim poziomie, aby uzyskać prawidłową masę ciała lub zapewnić jej utrzymanie. Do około miesiąca po zabiegu zapotrzebowanie na białko wynosi ok. 1,3-1,5 g/kg m.c./d, a w kolejnych miesiącach podaż białka zmniejsza się do ilości zbliżonej dla osób zdrowych, tj. 0,8-1,0 g/kg m.c./d. W przypadku pogorszenia funkcjonalności przeszczepionego graftu, ilość spożytego białka powinna być taka jaką rekomenduje się w przypadku chorych w przewlekłą niewydolnością nerek w poszczególnych stadiach (opis w zaleceniach poniżej). Należy pamiętać, że dieta po przeszczepie nerki powinna być indywidualnie dostosowana do każdego pacjenta i mimo ogólnie przyjętych założeń, czasem wraz z wydłużaniem się czasu po zabiegu wymagany jest powrót do początkowej fazy diety.

W przewlekłej niewydolności nerek można wyróżnić 5 okresów (w zależności od stopnia upośledzenia czynności tego narządu):

• Stadium G1: (GFR ≥90 ml/min/1,73m2)-przesączenie kłębuszkowe prawidłowe lub zwiększone; albuminuria (utrata białek z moczem): 30-300 mg/d utrzymująca się przez 3 miesiące (prawidłowe wydalanie białka wraz z moczem wynosi <150 mg/d).

• Stadium G2: (GFR: 60-89 ml/min/1,73m2)- zmniejsza się przesączenie kłębuszkowe; zmniejsza się zdolność cewek nerkowych do zagęszczania i zakwaszania moczu; dochodzi do niewielkiego podwyższenia stężenia mocznika i kreatyniny w surowicy; zwiększa się wydalanie fosforanów (fosfaturia); dochodzi do spadku aktywnej witaminy D i zmniejszonego wytwarzania erytropoetyny (hormonu biorącego udział w produkcji czerwonych krwinek).

• Stadium G3: (GFR3a: 45-59 ml/min/1,73m2; GFR3b: 44-30 ml/min/1,73m2)- pogłębia się upośledzenie zagęszczania moczu; występuje zwiększone pragnienie do spożycia płynów, wielomocz, nykturia (częste oddawanie moczu w nocy); wzrasta stężenie mocznika, kreatyniny i kwasu moczowego w surowicy; u niektórych osób może występować również nadciśnienie tętnicze, wzrasta stężenie fosforanów w surowicy, pogłębia się niedokrwistość i niedobór witaminy D; pojawiają się takie objawy jak niesmak w ustach, nudności, utrata łaknienia.

• Stadium G4: (GFR: 15-29 ml/min/1,73m2)- ulegają nasileniu wcześniejsze objawy (z powyższych stadiów), a zwłaszcza nudności i wymioty; występuje znaczna niedokrwistość, kwasica nieoddechowa, zaburzenia mineralne i kostne, zwapnienie tkanek miękkich, nadciśnienie tętnicze ulega pogłębieniu, a u wielu pacjentów dochodzi do przerostu lewej komory serca i niewydolności krążeniowej.

• Stadium G5: (GFR <15 ml/min/1,73m2)- to stadium schyłkowej niewydolności nerek w której nerki nie spełniają już praktycznie w ogóle swoich funkcji, a dalszy etap leczenia polega na wprowadzeniu dializy (hemodializy lub dializy otrzewnowej).

Stosowanie odpowiedniej diety w schorzeniach nerek jest niezwykle istotne. Pozwala ona zmniejszyć produkcję toksycznych związków, przez co odciąża nerki i spowalnia postęp choroby oraz oddala w czasie leczenie dializacyjne. Ma też ogromny wpływ na stan całego organizmu, gdyż ogranicza ryzyko niedoborów pokarmowych oraz zaburzeń równowagi kwasowo-zasadowej i wodno-elektrolitowej.

Podstawowe zalecenia żywieniowe u osób po transplantacji nerki:

• Kaloryczność diety musi być zgodna z zapotrzebowaniem energetycznym osoby, ustalona tak aby zachować prawidłową masę ciała w przypadku osób z nadwagą lub otyłością zastosować dietę redukcyjną.

• U pacjentów po przeszczepie nerki zalecana ilość płynów do wypicia najczęściej jest równa ilości wydalonego moczu w ciągu doby. Z płynów wskazane są woda źródlana, woda niskozmineralizowana, słaba herbata (zielona, czarna, ziołowe- uwaga na interakcje z lekami!), napoje roślinne niesłodzone (np. ryżowy, owsiany), domowe kompoty niesłodzone i najlepiej z dozwolonych owoców.

• Spożycie białka zależy od stopnia zaawansowania choroby. W krótkim czasie po zabiegu (ok. 4 tygodni) zapotrzebowanie na białko wynosi ok. 1,3-1,5 g/kg m.c./d, a w kolejnych miesiącach podaż białka jest mniejsza, a ilość ta zbliżona jest do tej rekomendowanej dla osób zdrowych, tj. 0,8-1,0 g/kg m.c./d. Jeśli doszłoby jednak do pogorszenia zalecanej u osób w przewlekłą niewydolnością nerek w poszczególnych stadiach. I tak, w stadium G1-G3a dozwolona ilość białka wynosi 0,8-0,6 g/kg. n.m.c./d (choć u osób w fazie G1-G2 ilość białka w diecie najczęściej jest zbliżona do tej rekomendowanej u osób zdrowych, czyli 0,8-1,0 g/kg. n.m.c./d). U pacjentów w stadium G3b-G5 ilość białka jest już niższa i wynosi <0,6 g/kg.n.m.c./d (w skrajnych przypadkach nawet 0,3-0,4 g/kg.n.m.c./d; dodatkowo stosuje się wówczas suplementację ketoaminokwasów). Należy jednocześnie pamiętać, aby białko zwierzęce (pełnowartościowe) stanowiło ponad połowę ogólnej ilości białka w diecie pacjenta. Jego głównym źródłem powinno być mięso (drobiowe, chude wieprzowe lub wołowe), ryby, jaja, mleko (1,5-2%), nabiał (jogurt naturalny, kefir, maślanka, serek wiejski, chudy/półtłusty ser biały).

• Zapotrzebowanie na tłuszcze wynosi około 30-35%. Zaleca się szczególnie spożycie produktów bogatych w jedno-i wielonienasycone kwasy tłuszczowe (odpowiednio 20 i 10% podaży energii). Jednonienasycone kwasy tłuszczowe obecne są w: oliwie z oliwek, oliwkach, oleju rzepakowym, awokado (w tym oleju z awokado), migdałach, pestkach dyni, nasionach słonecznika. Źródłem wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (szczególnie omega-3) są: tłuste ryby morskie (śledzie, łosoś, tuńczyk, makrela, halibut), olej lniany, olej z orzechów włoskich i olej rzepakowy, także nasiona siemienia lnianego, nasiona chia, orzechy włoskie, olej z wątroby rekina, algi. Tłuszcze nasycone powinny zostać ograniczone do 7% dziennej podaży energii (występują gł. w maśle, smalcu, wyrobach garmażeryjnych, słodkich wyrobach cukierniczych, słonych przekąskach). Spożycie cholesterolu w diecie powinno być nie większe niż 200 mg/d.

• Udział węglowodanów w diecie powinien wynosić ok. 50-55%, ze szczególnym uwzględnieniem węglowodanów złożonych (pełnoziarniste produkty zbożowe: ciemne pieczywo, ciemny ryż, kaszę, makarony razowe, płatki i otręby zbożowe). Uzupełnieniem puli węglowodanów są dozwolone do spożycia warzywa i owoce.

• W przypadku pogarszającej się funkcji przeszczepionej nerki, czasem istnieje potrzeba ograniczenia spożycia potasu w diecie. Od 3 stadium niewydolności nerek należy zmniejszyć podaż tego pierwiastka do 2000-3000 mg/d. Jego spore ilości znajdują się m.in. w czekoladzie, orzechach włoskich i laskowych, suszonych owocach (śliwki, figi, rodzynki), bananach, awokado, pomidorach, burakach, białej fasoli, grzybach, kaszy gryczanej. W przypadku warzyw zaleca się stosowanie podwójnego gotowania bez dodatku soli. Polega ono na zalaniu obranych i drobno pokrojonych warzyw wrzącą wodą i moczenie ich przez pół godziny. Następnie należy je dokładnie wypłukać i ugotować w świeżej wodzie do miękkości. Z kolei mniejszą ilość potasu zawierają takie produkty jak: papryka, brokuł, kalafior, cebula, kabaczek, zielona sałata, dynia, owoce jagodowe- truskawki, maliny, porzeczki, jeżyny; aronia, pomarańcze.

• Należy również uważać na produkty bogate w fosfor. Jeśli dochodzi do dysfunkcji przeszczepionego narządu, już od 3 stadium niewydolności nerki należy zmniejszyć spożycie fosforu w diecie do 800-1000 mg/d. Należy unikać produktów bogatych w fosforany, takich jak sery żółte, topione, feta, podroby, wyroby garmażeryjne (kiełbasy, kabanosy, parówki i in.), żółtka jaj, czekolada, kakao oraz napoje typu cola. Wydalanie fosforu przy niewydolności nerek jest zaburzone. Jego nadmiar grozi odkładaniem się złogów w naczyniach krwionośnych, mięśniach i sercu. Przyczynia się też do powstawania osteoporozy z racji nieprawidłowej gospodarki wapnia w organizmie.

• W przewlekłej chorobie nerek oraz u osób po przeszczepie tego narządu zmniejsza się zdolność wydalania sodu, a nadmiar tego składnika w organizmie doprowadza do zatrzymywania się wody w ustroju, występowania obrzęków, nadciśnienia tętniczego. U chorych po przeszczepie nerki zaleca się ograniczenie spożycia sodu do ilości 2000 mg/d. W związku z tym ogranicz spożycie soli i bogatych w nią produktów (max. do 5-4g/d). Im większy stopień niewydolności nerek, tym ograniczenie soli musi być większe. Unikaj takich produktów, jak wędliny i przetwory mięsne, sery żółte i pleśniowe, kiszonki, dania gotowe i wysokoprzetworzone. Potrawy przyprawiaj ulubionymi ziołami świeżymi lub suszonymi (bazylia, oregano, tymianek, rozmaryn, estragon, lubczyk, koperek). 

• Należy wykluczyć z diety spożycie produktów wędzonych (ryby, sery), serów żółtych, pleśniowych oraz topionych, suszonych wędlin w związku z dużą zawartością sodu. Należy także unikać dodawania do potraw "przypraw" typu maggi, wegeta, gotowe kostki bulionowe a także używania w kuchni gotowych sosów w torebkach, spożywania tzw. „gorących kubków”, zupek chińskich (w związku z dużą ilością gł. sodu, fosforu).

• U pacjentów z chorobami nerek z racji zaburzonego metabolizmu witaminy D3 istnieje ryzyko jej niedoboru, co tym samym przyczynia się do gorszego wchłaniania wapnia w jelitach. Dlatego też istnieje potrzeba kontroli oznaczenia stężenia witaminy D i w razie potrzeby włączenie jej suplementacji w dawce ustalonej przez lekarza.

• Należy także sprawdzić poziom wapnia w organizmie z racji zaburzonego wchłaniania tego pierwiastka spowodowanego przyjmowanymi lekami, głównie sterydoterapią. Bogate w wapń są między innymi mleko i półtłusty nabiał (jeśli nie ma przeciwwskazań wybieraj zwykłe produkty laktozowe, ponieważ dwucukier ten poprawia przyswajanie wapnia w jelitach), jaja, chude mięso drobiowe i ryby, mak, orzechy, migdały.

• Warto monitorować stężenie żelaza w ustroju chorego celem zmniejszenia ryzyka występowania niedokrwistości. Cennym źródłem pełnowartościowego żelaza są: chude mięso czerwone wieprzowe/wołowe, drób, wątróbka, ryby, jaja. W produktach roślinnych żelazo również występuje, jednakże jego przyswajalność jest o wiele gorsza, dlatego roślinne źródła żelaza (natka pietruszki, nasiona lnu, zarodki i otręby pszenne, pełnoziarniste produkty zbożowe, nasiona roślin strączkowych) warto łączyć z pokarmami bogatymi w witaminę C która poprawia jego bioprzyswajalność (aronia, czarna porzeczka, jagody, cytrusy, kiwi, natka pietruszki, brukselka, czerwona papryka, kiszonki).

• W związku z ryzykiem rozwoju chorób sercowo-naczyniowych i częstymi dyslipidemiami u pacjentów po transplantacji nerki korzystnym dla zdrowia będzie wzbogacenie diety w sterole/stanole pochodzenia roślinnego w ilości 2 g/d (gł. nabiał i margaryny roślinne wzbogacone w sterole/stanole bądź ewentualnie suplementacja po wcześniejszej konsultacji z lekarzem).

• Nie zaleca się picia wody wysokozmineralizowanej, mocnych naparów herbaty oraz kawy, mleka i napojów fermentowanych w nadmiarze (w związku z dużą ilością fosforu), soków owocowych i warzywnych. Wykluczyć należy picie słodkich napojów gazowanych, energetyków, napojów alkoholowych.

• Nie wskazane jest spożywania produktów zawierających węglowodany proste (miód, soki owocowe i warzywne, słodkie syropy dodawane do napojów), słodycze (czekolady, cukierki, wafle, ciastka), słodkie wyroby piekarnicze (ciasta, torty, pączki, drożdżówki i in.), białe pieczywo, produkty na bazie mąki pszennej.

• Nie stosuj samodzielnie suplementów diety!!! Podaż witamin i składników mineralnych musi być zgodna z zaleceniami lekarza.

Okres po transplantacji nerki, szczególnie pierwszy miesiąc, jest bardzo wymagającym czasem bowiem w tym okresie występuje największe ryzyko odrzucenia przeszczepionego organu. Bardzo ważny jest również prawidłowy sposób żywienia, zwrócenie uwagi na właściwy dobór kilokalorii w diecie, odpowiednią podaż białka, pierwiastków (głównie fosforu, potasu, sodu) i innych składników mających wpływ na dalsze funkcjonowanie przyjętego narządu.

W celu przygotowania indywidualnego jadłospisu rekomendowanego w okresie po przeszczepie nerki

skontaktuj się telefonicznie, mailowo bądź wypełnij formularz kontaktowy na stronie.

Skontaktuj się