Dieta w chorobie Parkinsona

Choroba Parkinsona jest przewlekłym schorzeniem układu nerwowego, w wyniku której dochodzi do uszkodzenia komórek układu nerwowego (neuronów). Komórki te wytwarzają dopaminę, więc jej produkcja podczas choroby ulega zmniejszeniu. Dopamina pełni rolę neuroprzekaźnika, czyli uczestniczy w procesie przekazywania impulsów nerwowych. Wpływa między innymi na pracę mięśni, emocje, procesy psychiczne, wydzielanie hormonów. Niedobory dopaminy dają różnorodne objawy, które stopniowo nasilają się.

Choroba Parkinsona początkowo objawia się występowaniem zaburzeń w ruchu, problemami z utrzymaniem równowagi, sztywnością i bólem mięśni, spowolnieniem ruchowym, drżeniem rąk a nawet zmianą charakteru pisma (mikrografia). W późniejszym czasie dolegliwości te nasilają się. Dlatego dieta w chorobie Parkinsona ma kluczowe znaczenie dla skuteczności farmakoterapii, a tym samym przyczynia się do zmniejszenia objawów chorobowych. Dodatkowo poprzez dobór odpowiednich produktów można modyfikować funkcjonowanie układu nerwowego.

Jakie są zatem podstawowe zalecenia żywieniowe dla osób z chorobą Parkinsona:

• Ważne jest regularne spożywanie posiłków w spokojnej atmosferze. Jedz małe kęsy pokarmu i dokładnie je przeżuwaj. Możesz popijać posiłki, jeżeli ułatwia Ci to przełykanie. W przypadku większych trudności z połykaniem spożywaj potrawy/produkty w postaci przetartej, puree, musów, zblendowanej, zmiksowanej, o konsystencji budyniu (w zależności od zaawansowania choroby; jeśli dolegliwości są znikome spokojnie można spożywać pokarmy w formie stałej, bez potrzeby dodatkowej obróbki/blendowania/rozdrabniania).

• Zadbaj o estetyczne podawanie potraw, aby zwiększyć apetyt. Dodawaj do nich przyprawy ziołowe i korzenne (np. bazylia, oregano, tymianek, rozmaryn, zioła prowansalskie, lubczyk, cynamon, anyż, wanilia, kurkuma, imbir). Zaleca się jednoczesne ograniczenie spożycia soli do <5g/d.

• Podstawowym wzorcem żywieniowym w chorobie Parkinsona jest stosowanie diety śródziemnomorskiej opartej na świeżych owocach, warzywach, ziołach, większym spożyciu ryb, orzechów, pestek, nasion, oliwy z oliwek, mniejszej konsumpcji produktów wysokonabiałowych, w tym wyborze nabiału niskotłuszczowego, ograniczeniu spożycia czerwonego mięsa i produktów przetworzonych. Taki rodzaj żywienia dostarcza dużo związków o działaniu przeciwzapalnym i antyoksydacyjnym mającym wpływ na zmniejszenie postępu choroby. W diecie powinny znajdować się pokarmy bogate w witaminy A, C, E, D, β-karoten, kwasy omega-3, witaminy z grupy B (gł. B₂, B₆, B₉, B₁₂).

• Unikaj nadmiernego spożywania soli i bogatych w nią produktów (kiełbasy, szynki i inne wyroby garmażeryjne, wędzone ryby, gotowe dania obiadowe, posiłki typu fast-food, słone przekąski).

• Wypijaj dziennie 2-2,5 l płynów (w tym większość powinna stanowić woda mineralna), co pomoże uniknąć zaparć. Zwróć szczególną uwagę na większą ilość wypijanych płynów w przypadku spożywania posiłków wysokobłonnikowych (owoce, warzywa, pełnoziarniste produkty zbożowe: makarony ciemne, ciemny ryż, pieczywo razowe, otręby pszenne).

• Jeżeli przyjmujesz preparaty lewodopy (obecnie lub będzie takie wskazanie w przyszłości), ogranicz wówczas spożycie białka. Produkty takie jak mięso, ryby, twaróg, jaja i produkty mleczne powinny być spożywane w niewielkich ilościach i rozłożone równomiernie na główne posiłki. W diecie osób z chorobą Parkinsona podaż białka powinna wynosić do 0,8 g/kg.m.c./d. Spośród produktów białkowych należy wybierać głównie te będące jego pełnowartościowym źródłem, jak mięso drobiowe z kurczaka lub indyka, chude porcje mięsa wołowego, ryby, jaja, mleko (1,5-2%) i nabiał naturalny (jogurt, kefir, maślanka, serki wiejskie, sery białe). W przypadku zażywania innego rodzaju leków, np. analogów dopaminy (leków dopaminergicznych) nie ma potrzeby ograniczenia konsumpcji białka w diecie.

• Podstawowym źródłem węglowodanów powinny być produkty zbożowe bogate w błonnik, gdyż wpływają korzystnie na pracę przewodu pokarmowego i zapobiegają zaparciom. Polecane są takie produkty, jak płatki owsiane górskie i inne pełnoziarniste płatki zbożowe (owsiane, orkiszowe), pieczywo z mąki pełnoziarnistej, grube kasze (pęczak, gryczana), kasza jaglana, kasza owsiana i orkiszowa, komosa ryżowa, ryż brązowy lub dziki oraz makaron pełnoziarnisty. Do potraw czy koktajli możesz także dodawać otręby, zwłaszcza owsiane, a w przypadku zaparć pszenne (należy pamiętać o zwiększeniu ilości płynów w diecie, ponieważ płatki wiążą jej znaczną ilość). Pełnoziarniste produkty zbożowe dostarczają wielu cennych witamin i minerałów, które wpływają na pracę układu nerwowego (głównie witamin z grupy B, magnezu, żelaza, cynku, selenu, manganu czy wapnia).

• Ogranicz spożycie cukru i słodyczy. Niekorzystnie działają również napoje i produkty słodzone słodzikami, a w szczególności aspartamem. Związek ten metabolizowany jest do metanolu, kwasu asparaginowego oraz fenyloalaniny. Dwa ostatnie wymienione związki mogą zakłócać transport dopaminy i serotoniny w układzie nerwowym, nasilać pobudliwość neuronów oraz wpływać na rozwój zmian neurodegeneracyjnych w tych komórkach, co w efekcie nasila rozwój zmian typowych dla choroby Parkinsona.

• Spożywaj wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3, gdyż wspomagają one lepsze funkcjonowanie układu nerwowego. Spore ich ilości zawiera olej z wątroby rekina, tran, tłuste ryby (makrela, śledź, tuńczyk, łosoś), także pstrąg tęczowy, olej lniany (tylko na zimno), olej z orzechów włoskich i olej rzepakowy nierafinowany, orzechy, szczególnie włoskie, siemię lniane i nasiona (dyni, słonecznika). Sięgnij też po oliwę z oliwek i awokado bogate w jednonienasycone kwasy tłuszczowe oraz wiele cennych substancji aktywnych. Oleje roślinne powinny być dodawane do potraw bezpośrednio przed podaniem, gdyż wtedy zachowują najwięcej wartości.

• Wyeliminuj/ogranicz znacząco produkty zawierające tłuszcze typu trans, gdyż mogą powodować uszkodzenie układu nerwowego. Zawarte są w twardych margarynach, gotowych ciastkach i wyrobach cukierniczych (pączki, drożdżówki, faworki, eklery), słonych przekąskach (chipsy, paluszki, krakersy), produktach instant (zupki, chińskie, kostki rosołowe, sosy w proszku), daniach typu fast-food. Unikaj też nasyconych kwasów tłuszczowych pochodzących z tłustego mięsa, smalcu, masła w nadmiarze, pełnotłustej śmietany (kremówki) i tłustych serów a także kupnych słodyczy (wafle, cukierki, czekolady ze słodkimi masami) i słodkich wyrobów piekarniczych (torty, ciasta, ptysie, drożdżówki i in.).

• Spożywaj dużo warzyw i owoców, zwłaszcza w postaci surowej lub al dente. Zawarte w nich antyoksydanty zwalczają wolne rodniki tlenowe i chronią układ nerwowy przed ich szkodliwym działaniem. Z owoców szczególnie zalecane są owoce jagodowe (borówki, maliny, jagody, jeżyny, truskawki, czarna i czerwona porzeczka, poziomki), ciemne winogrona, cytrusy, brzoskwinie, nektarynki, morele, jabłka. Z warzyw, poza standardowymi jak pomidor, ogórek, rzodkiewka, papryka, marchew, pietruszka, seler, por, szczypiorek, natka pietruszki czy koperek, także cebula, czosnek, czerwona kapusta, cukinia, bakłażan, kalarepa, dynia, brokuł, kalafior, brukselka, szparagi, bataty, ziemniaki z wody (nie smażone, typu placki ziemniaczane, frytki z głębokiego tłuszczu).

• Do picia zaleca się wodę mineralną, kawę, herbaty (czarna, ziołowa, zielona, owocowa), kakao, domowe kompoty.

• Należy zwrócić uwagę na spożycie produktów, które wpływają na wzrost stężenia powstawania kwasu moczowego w ustroju człowieka. Kwas moczowy zmniejsza ryzyko objawów parkinsonowskich, ma właściwości antyoksydacyjne, posiada zdolność wiązania żelaza w organizmie, zmniejszając tym samym powstawanie wolnych rodników tlenowych które to nasilają stan zapalny. Duże spożycie mleka i produktów mlecznych przyczynia się do obniżenia jego stężenia we krwi, a co za tym idzie zwiększenia ryzyka rozwoju czy potęgowania objawów występujących w chorobie Parkinsona. Stężenie kwasu moczowego we krwi zwiększa się na skutek spożywania większych ilości: mięsa (gł. indyk, kurczak, chuda wołowina), ryb (gł. wędzonych), produktów bogatych we fruktozę (naturalną): owoce (a w szczególności: jabłka, gruszki, arbuz, melon, suszone owoce), miodu.

• U pacjentów przyjmujących leki dopaminergiczne warto zwrócić uwagę na spożycie w codziennej diecie większej ilości produktów bogatych w tyrozynę, będącej aminokwasem potrzebnym do syntezy dopaminy w organizmie (dopamina jest neuroprzekaźnikiem w ośrodkowym układzie nerwowym pozwalająca w odpowiedni sposób komunikować się komórkom nerwowym mózgu ze sobą). Do produktów tych zaliczają się między innymi: jaja, banany, awokado, migdały, nasiona roślin strączkowych, mięso z kurczaka i indyka. Z innych produktów mających wpływ na wzrost poziomu dopaminy bądź hamujące jej spadek w organizmie zalicza się orzechy włoskie, jabłka, gorzką czekoladę/kakao, czerwone buraki, zielona herbata. Warto także zadbać o regularną, dostosowaną do indywidualnych możliwości aktywność ruchową z racji jej pozytywnego wpływu na ilość dopaminy i serotoniny w organizmie.

• W przypadku nasilonych fluktuacji ruchowych podczas stosowania lewodopy zmień rozkład białka w posiłkach (gdy są one natężone ogranicz podaż białka w danym posiłku czy porze dnia-tj. do południa i w drugiej połowie dnia). Jeśli przyjmowane są preparaty lewodopy, wówczas we wszystkich posiłkach podaż białka powinna być mniejsza. Produkty zbożowe takie jak pieczywo, makarony i mąka należy wybierać z niższą zawartością białka. Można spożywać także ryż, kukurydzę, ziemniaki, kaszę gryczaną i jaglaną, napoje roślinne, owoce i warzywa (poza strączkowymi) oraz sporządzone z nich soki, tłuszcze roślinne oraz niewielkie ilości masła i śmietany, gdyż nie zawierają one białka lub mają one znikomą jego ilość (jak np. produkty zbożowe).

• Umiarkowane picie kawy (3-4 filiżanki/dobę) wykazuje pozytywne działanie w przypadku osób z chorobą Parkinsona z racji występującej w niej kofeinie (do 500 mg/d). Kofeina łatwo przenika przez barierę krew-mózg. Spożywanie produktów zawierających tą substancję powoduje zwiększenie koncentracji i czujności, poprawę funkcji poznawczych, psychomotorycznych, nastroju. Zwiększone spożycie kofeiny w ciągu dnia wpływa na zwiększone uwalnianie i aktywację neurotransmiterów (adrenaliny, dopaminy, serotoniny), których ilość w tym schorzeniu jest znacznie zmniejszona.

• Pacjenci z chorobą Parkinsona mogą mieć problemy z suchością w jamie ustnej, co może być efektem ubocznym terapii L-dopą. Dyskomfort ten można łagodzić poprzez ssanie kostek lodu z sokiem owocowym (najlepiej domowym). W przypadku zaburzeń odczuwania smaku i węchu, co wpływa na utratę apetytu, zaleca się dodawanie do przygotowywanych posiłków świeżych, aromatycznych ziół: bazylii, tymianku, oregano, majeranku, kminku, wanilii. Do herbaty czy innych posiłków można dodawać imbir.

• W związku ze spowolnieniem perystaltyki jelit często mogą występować problemy z zaparciami. Zaleca się spożycie produktów wysokobłonnikowych w miarę tolerancji: pieczywo pełnoziarniste, ciemne makarony, kasza gryczana, jęczmienna, jaglana, brązowy ryż, otręby pszenne, płatki owsiane. Na przyśpieszenie ruchów perystaltycznych jelit dobre działanie wykazują również przegotowana woda z miodem, produkty fermentowane: kefir, maślanka, jogurt naturalny, zsiadłe mleko, napar z suszonych śliwek, 1-2 łyżki oliwy bądź innego oleju, masło, siemię lniane, suszone owoce, otręby pszenne z jednocześnie większą podażą wody, babka płesznik, naturalna kawa. Z kolei na dłuższe zaleganie pokarmu w żołądku wpływ mają tłuste potrawy. Zapierająco działają również produkty pszenne (pieczywo jasne, tosty pszenne, mąka jasna, kluski śląskie i makarony jasne drobne, pyzy, naleśniki z białej mąki, kopytka), zielonkawy banan, napar z suszonych czarnych jagód, kakao na wodzie, czekolada.

• U osób z chorobą Parkinsona zwiększa się zapotrzebowanie na witaminy z grupy B: B₉=kwas foliowy (ciemnozielone warzywa liściaste i kapustne: jarmuż, szpinak, brukselka, sałata, kapusta, brokuły, szparagi, natka pietruszki; komosa ryżowa, otręby pszenne, suche nasiona roślin strączkowych, bób, wątróbka, jaja),  B₆  (ryby: makrela, łosoś, pstrąg; mięso drobiowe i wieprzowe, wątróbka, rośliny strączkowe: groch, fasola, ciecierzyca; pełnoziarniste produkty zbożowe: pieczywo ciemne, ryż brązowy, kasza jęczmienna) i B₁₂ (mięso wieprzowe, wołowe i drobiowe;  wątróbka, ryby, żółtko jaja, mleko, nabiał). Należy jednak uważać by nie spożywać nadmiaru witaminy B₆, ponieważ bierze ona udział w metabolizmie białek i może zaburzać działanie lewodopy. W chorobie Parkinsona występują niedobory dopaminy. Jeśli przekształcenie L-dopy nastąpi zanim lek dotrze do mózgu (w wyniku metabolizowania leku w obecności witaminy B₆), leczenie jest nieskuteczne. Wymienione wyżej witaminy z grupy B wykazują prewencyjne działanie na pracę układu nerwowego oraz minimalizują ryzyko rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego, ponieważ wpływają na zmniejszenie stężenia homocysteiny we krwi będącego silnie miażdżycorodnym aminokwasem.

• U pacjentów z chorobą Parkinsona ważne jest sprawdzenie poziomu witaminy D w organizmie, ponieważ istnieje ryzyko występowania jej niedoborów. Na deficyty narażone są szczególnie osoby starsze, ponieważ występuje u nich słabszy proces przekształcania w nerkach witaminy D w postać aktywną biologicznie. Ma to głównie na celu zmniejszyć ryzyko złamań osteoporotycznych. Poza tym witamina D nasila syntezę neurotransmiterów, szczególnie dopaminy.

• W zapobieganiu rozwojowi zmian parkinsonowskich wpływ na również prawidłowy sposób przygotowywania posiłków. Należy wystrzegać się przyrządzania potraw smażonych na głębokim tłuszczu, ponieważ wpływa to na wzrost liczby reaktywnych form tlenu (ROS). ROS sprzyjają peroksydacji lipidów, co w efekcie może przyczyniać się do nadmiernej syntezy negatywnie działających aldehydów, jak np. akroleina. Substancja ta wiążąc się z białkami, zwiększa ryzyko tworzenia się złogów białkowych na poziomie mózgu, wpływając tym samym na ich dysfunkcję. Ponadto akroleina gromadzi się w neuronach dopaminergicznych istoty czarnej mózgu, wpływa na modyfikację α-synukleiny i spowalnia działanie proteasomów zaburzając tym samym przewodnictwo nerwowe. Dlatego osoby powinny pamiętać aby przygotowując posiłki wykorzystywali takie metody jak gotowanie w wodzie lub na parze, pieczenie w piekarniku (w rękawie, z wykorzystaniem folii), duszenie bez wcześniejszego obsmażania potrawy lub krótkie pieczenie na niewielkiej ilości tłuszczu.

• !!! W przypadku spożywania leku jakim jest lewodopa należy zachować odpowiedni odstęp między posiłkami. Lewodopa powinna być stosowana na czczo (minimum 30 min przed posiłkiem) lub 1,5-2 godz. po jedzeniu!!! Należy zaznaczyć, że spożycie pokarmów bogatych w białko przed zażyciem leków działa ograniczająco na jego wchłanianie i działanie, ponieważ o ten sam nośnik konkurują z lewodopą inne aminokwasy zawarte w produktach bogatobiałkowych. Należy unikać spożycia przed pobraniem leku takich produktów jak mleko i produkty z niego otrzymywane (jogurty, kefir, maślanka, sery białe), mięso, ryby, jaja, nasiona roślin strączkowych. Na gorsze wchłanianie tego leku wpływ mają również preparaty żelaza, ponieważ pierwiastek ten wchodzi w interakcje z lewodopą i poprzez tworzenie nierozpuszczalnych kompleksów utrudnia jego wchłanianie. Z kolei na większą przyswajalność lewodopy wpływa spożycie leku w obecności kwasu askorbinowego (sok ze świeżo wyciśniętej cytryny/limonki/pomarańczy czy plasterki tych owoców) czy popicie gazowaną wodą mineralną (o ile nie ma przeciwwskazań), która przyśpiesza opróżnianie żołądka i szybsze przejście leku do jelita cienkiego, gdzie odbywa się jego wchłanianie. Dlatego aby zwiększyć przyswajalność preparatów lewodopy przyjmuj je na czczo, popijając dużą ilością wody z dodatkiem witaminy C (może być sok z cytryny). W razie występowania nudności po leku należy wypić herbatę ziołową: z rumiankiem, miętą lub napar z imbiru.

• Zadbaj również o aktywność fizyczną dostosowaną do indywidualnych możliwości. Wpływa to korzystnie na pracę przewodu pokarmowego oraz sprawność ruchową.

• Należy unikać produktów i potraw tłustych, smażonych na głębokim oleju, grillowanych w sposób tradycyjny. Zaleca się przyrządzanie potraw poprzez gotowanie w wodzie/na parze, duszenie bez obsmażania, pieczenie w rękawie, pergaminie. Należy pamiętać o zmianie konsystencji potraw w przypadku problemu z ich spożyciem.

• Za prawidłową pracę układu nerwowego odpowiada między innymi prawidłowy poziom w organizmie witamin z grupy B, szczególnie B₂, B₆, B₉ (kwas foliowy), i B₁₂. Stąd w przypadku ich niedoborów potwierdzonych wynikami badań laboratoryjnych warto wprowadzić ich suplementację, nie zapominając o konsumpcji pokarmów będących dobrym źródłem wyżej wymienionych witamin. W przypadku zażywania preparatów lewodopy należy uważać na zwiększoną podaż w diecie pokarmów bogatych w witaminę B6, z racji iż może ona zaburzać przyswajanie tego leku, stąd równocześnie nie jest wskazana suplementacja tej witaminy. Warto sprawdzić poziom witaminy D i w przypadku jej niedoborów w badaniach wprowadzić odpowiednią suplementację (szczególnie ważne w okresie jesienno-zimowym kiedy brak syntezy skórnej witaminy D). Można wspomóc się suplementacją kwasów tłuszczowych omega-3 z racji ich przeciwzapalnego i antyoksydacyjnego działania (nie zapominając jednocześnie i spożyciu produktów zasobnych w te związki). Suplementować można również koenzym Q10. Podobne działanie wykazują również witaminy A i β-karoten a także witaminy E i C, przy czym spokojnie ich podaż można uzupełnić codzienną dietą, spożywając pokarmy w nie bogate (wymienione wyżej w tabeli). Osoby starsze z dużym ryzykiem zmian osteporotycznych mogą mieć wskazania do przyjmowania wapnia wraz z witaminą D z racji zmniejszenia pogłębiania osteopenii/osteoporozy. Pacjent powinien pamiętać o konsultowaniu suplementacji danych witamin, pierwiastków czy innych związków z lekarzem, ponieważ mogą występować przeciwwskazania (np. nieprawidłowości w wynikach badań, zażywane leki wykluczające podaż danych związków czy inne przeciwwskazania).

• Pacjenci z chorobą Parkinsona powinni regularnie (co 6 miesięcy lub wg. wskazań lekarskich) wykonywać badania lekarskie/laboratoryjne. Poza podstawowymi, jak morfologia krwi z rozmazem, poziom glukozy i insuliny na czczo, lipidogram (cholesterol całkowity, LDL, HDL, nie-HDL), trójglicerydy, próby tarczycowe (TSH, fT3, fT4), próby nerkowe (e-GFR, kreatynina, mocznik, kwas moczowy), próby wątrobowe (ALT, ASP, GGTP), mocz (oraz inne badania wg. wskazań lekarskich), także kontrolować poziom witamin: D, B₂, B₆, B₉ (kwas foliowy), B₁₂, poziom homocysteiny we krwi.

Chorzy z chorobą parkinsonowską powinni stosować dietę o kontrolowanej zawartości białka. Wyróżnia się 2 warianty tej diety w zależności od profilu choroby:

• Dieta z dystrybucją białka: powinna być stosowana przez osoby z mniej zaawansowaną chorobą, wykazujących większą aktywność fluktuacji ruchowych w godzinach wieczornych. Białko powinno być rozłożone równomierne w 5 posiłkach spożywanych w ciągu dnia. Podstawą każdego posiłku powinny być niskobiałkowe produkty zbożowe wzbogacone produktami zasobnymi w pełnowartościowe białko (mięso, nabiał, ryby). W każdym posiłku powinny znaleźć się warzywa, owoce i tłuszcze, najlepiej w postaci oliwy z oliwek lub niewielkiej ilości masła. Produkty bogate w cukry, głównie owoce wpływają pozytywnie na zwiększenie transportu zażywanego leku z krwi do tkanek docelowych.

• Dieta z redystrybucją białka: przeznaczona jest dla osób z większym zaawansowaniem choroby, u których występują ostre fluktuacje ruchowe w pierwszej części dnia (do południa). Większą ilość białka należy dostarczać wówczas w posiłku wieczornym (podwieczorek i kolacja), a pierwsze trzy posiłki (śniadanie, II śniadanie i obiad) powinny zawierać znacznie mniejszą ilość białka. W pierwszej części dnia należy spożywać niskobiałkowe produkty zbożowe, owoce, warzywa, tłuszcze, a wyeliminować/ograniczyć konsumpcję mleka, nabiału, mięsa, ryb, jaj, warzyw strączkowych, nasion i orzechów.

Zdiagnozowano u Ciebie chorobę Parkinsona i chciałbyś aby Twój jadłospis był w pełni zbilansowany, bogaty w składniki mające pozytywny wpływ na zminimalizowanie objawów i zmniejszenie postępu choroby albo szukasz takiej pomocy dla kogoś Ci bliskiego, skontaktuj się w celu umówienia wizyty i przygotowania spersonalizowanego jadłospisu.

Skontaktuj się