Zespół nerczycowy- choroba w której dochodzi do uszkodzenia błony filtracyjnej kłębuszków nerkowych, charakteryzująca się sporą utratą białka z moczem w ciągu doby (>3,5 g/1,73m2, czyli około 50 mg/kg) oraz hipoalbuminemią, hierlipidemią (wzrostem cholesterolu całkowitego oraz trójglicerydów) i obrzękami. Poza stratą znacznej ilości białka, wraz z moczem dochodzi do utraty witamin i soli mineralnych, które nie zostają wchłonięte zwrotnie do krwiobiegu. W konsekwencji deficytu albumin, woda przechodzi z krążenia do przestrzeni pozanaczyniowej, do tkanek i jam ciała powodując powstawanie obrzęków między innymi wokół kostek, łydek, oczu, okolic brzucha czy na twarzy. W obrazie klinicznym nie rzadko zauważa się również pienienie moczu w związku z dużą ilością znajdującego się w nim białka. Deficyt wody i soli mineralnych wiąże się z występowaniem objawów zewnętrznych:
sucha, łuszcząca się i podatna na uszkodzenia skóra,
łamliwe, kruche paznokcie,
suche i matowe włosy,
objawy ogólne, takie jak ból głowy i brzucha, ogólne zmęczenie, niechęć do jedzenia, nudności, a nawet zaburzenia miesiączkowania.
Dodatkowo wskutek utraty z moczem zmniejsza się stężenie w osoczu czynników biorących udział w krzepnięciu krwi. W efekcie tych zmian zwiększa się krzepliwość krwi, upośledzony zostaje proces fibrynolizy i tym samym nasila się ryzyko rozwoju zakrzepicy żył nerkowych. Najczęstszą przyczyną zespołu nerczycowego są pierwotne lub wtórne glomerulopatie. Spośród tych drugich najczęściej wymienia się nefropatię cukrzycową i toczniową, a także układowe zapalenia naczyń czy uszkodzenia wywołane związkami nefrotoksycznymi. Do podstawowych badań niezbędnych w rozpoznaniu choroby nerczycowej są badanie ogólne moczu, badanie krwi oraz biopsja nerki. Głównym celem leczenia jest zmniejszenie nasilonego białkomoczu (w tym utraty albumin) oraz obrzęków. W farmakoterapii zespołu nerczycowego najczęściej wykorzystuje się leki moczopędne, jednakże nie mniej ważną rolę pełni prawidłowy sposób żywienia się, co ma na celu spowolnienie postępu choroby i zmniejszenie występowania objawów. W przypadku pojawienia obrzęków ulgę pacjentowi może przynieść wypoczynek w pozycji leżącej z uniesionymi kończynami dolnymi, co powoduje przemieszczenie części płynu z tkanki śródmiąższowej do naczyń.
Podstawowe zalecenia żywieniowe w zespole nerczycowym:
Zawartość białka w diecie w ciągu dnia powinna mieścić się na poziomie ok. 1.0 g/kg.m.c. (jeśli utrata białka wraz z moczem jest bardzo duża, zaleca się dodatkowe zwiększenie udziału białka w diecie o ok. 50%), przy czym powinno być to przede wszystkim białko pełnowartościowe, którego źródłem są jaja, chude mięso drobiowe (z kurczaka, indyka), chuda wołowina, mięso ryb tłustych (łosoś, tuńczyk, makrela, śledź) jak i chudych (dorsz, pstrąg, miruna, morszczuk, tilapia), chude mleko (<2,0% tłuszczu) i nabiał (jogurt naturalny, kefir, maślanka, serek wiejski, twaróg, jogurty typu islandzkiego czy skandynawskiego), a z innych także nasiona roślin strączkowych (o ile nie ma przeciwskazań do ich spożycia, jak chociażby ciecierzyca, soczewica, soja, fasola, groszek) czy wyroby produkowane na ich bazie, np. tofu.
W żywieniu należy ograniczyć do nie więcej niż 30% spożycie tłuszczów ogółem oraz cholesterolu (<200mg/d) w celu ustabilizowania profilu lipidowego. Zmniejszyć należy głównie spożycie tłuszczów nasyconych, które w większości znajdują się gł. w smalcu, wyrobach garmażeryjnych (kiełbasy, tłuste wędliny, salceson, pasztet, boczek), słone przekąski (chipsy, paluszki, krakersy), dania typu instant, fast-foody, kupne słodycze i słodkie wyroby cukiernicze. Tłuszcze zwierzęce (słonina, smalec, masło) powinny być zastąpione tłuszczami pochodzenia roślinnego będące źródłem jedno- i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (gł. olejem rzepakowym, olejem słonecznikowym, olejem sojowym, olejem z orzechów, olejem z wiesiołka i ogórecznika, oliwą z oliwek). Jako uzupełnienie źródła tłuszczu w jadłospisie powinny znaleźć się pestki/nasiona (słonecznika, dyni, siemienia lnianego, sezamu, Chia), migdały, orzechy (włoskie, laskowe, pecan, nerkowce), awokado.
Pozostałe zapotrzebowanie energetyczne dopełniają węglowodany. Zalecanym ich źródłem są produkty z mąki pełnoziarnistej (pieczywo żytnie pełnoziarniste, razowe, graham), kasze (jęczmienna, gryczana), ryż brązowy, makarony pełnoziarniste, płatki i otręby zbożowe (owsiane, gryczane, jęczmienne, pszenne, jaglane), także nasiona roślin strączkowych (soczewica, ciecierzyca, groszek, fasola, bób), świeże warzywa oraz owoce (głównie jabłka, cytrusy, owoce jagodowe: malina, truskawka, poziomka, jagoda, jeżyna).
W diecie należy ograniczyć spożycie soli do nie 3-5 g/d, gdzie ilość ta obejmuje także sól ukrytą występującą w wielu produktach (słone przekąski, fast-food, kiszonki, wędliny, sery żółte, produkty wędzone, dania instant, mieszanki przyprawowe z glutaminianem sodu). W zamian zaleca się stosowanie sporej ilości ulubionych świeżych i suszonych ziół, jak bazylia, tymianek, oregano, rozmaryn, estragon, mieszanki ziół.
Podczas stosowania środków moczopędnych w jadłospisie należy uwzględnić większą podaż produktów będących dobrym źródłem potas. Zalicza się do nich przede wszystkim świeże owoce i warzywa, jak banany, brzoskwinie, morele, czarne porzeczki, awokado, brukselkę, czosnek, natkę pietruszki, szpinak, pomidory, buraki, ziemniaki, suche nasiona roślin strączkowych (groch, fasola, soja), soki warzywne i owocowe, suszone figi i morele, a także otręby pszenne.
Do picia zaleca się wodę średniozmineralizowaną, niskosodową, herbatę (czarną, zieloną, ziołową), kawę czarną i zbożową, kakao na wodzie lub chudym mleku, napoje pochodzenia roślinnego niecukrowane i najlepiej wzbogacone w wapń, witaminę D i B12 (np. owsiany, kokosowy, ryżowy, migdałowy, sojowy), świeże/1-dniowe soki warzywne i owocowe.